Din erkinligi huquqi va dunyoviy qonunlar
Dunyo bo’ylab huquqiy tizimlarning murakkab gobelenlarida diniy e’tiqodlar va dunyoviy qonunlar o’rtasidagi to’qnashuvlar ko’pincha bahsli sud jarayonlariga olib keladi. Qarama-qarshi huquq va tamoyillar tufayli yuzaga kelgan bu to’qnashuvlar ko’pincha sudlarda hal qilinib, diniy erkinlik va dunyoviy boshqaruv manzarasini shakllantiradi. Sud zallarida diniy e’tiqodlar dunyoviy qonunlar ustidan g’alaba qozongan bir nechta e’tiborga molik holatlarni ko’rib chiqamiz.
- Buyuk Britaniya – Li Asers Baking Companyga qarshi (2018, Nasroniylik)
Ushbu muhim vaziyatda diniy erkinlik va kamsitishlarga qarshi qonunlar o’rtasidagi to’qnashuv markaziy o’rinni egalladi. Dindor nasroniylar va Shimoliy Irlandiyadagi Ashers Baking Company egalari Daniel va Emi MakArtur o‘zlarining diniy e’tiqodlarini asoslab, Garet Liga geylar tarafdori bo‘lgan nikoh xabari bilan bezatilgan tort pishirishdan bosh tortishdi. Li o’zining jinsiy orientatsiyasiga ko’ra kamsitilganini his qilib, novvoyxonaga qarshi qonuniy choralar ko’rdi.
Biroq, Buyuk Britaniya Oliy sudining 2018 yildagi qarori diniy erkinlik huquqi tarafida bo’ldi. Sud Ashers Baking kompaniyasining tort pishirishdan bosh tortishi Lining jinsiy orientatsiyasiga nisbatan kamsitish emasligini aniqladi. Buning o’rniga sud rad etish tortdagi xabarga asoslanib, egalarining chuqur diniy e’tiqodlariga zid keladi, deb asosladi. Ushbu qaror diniy erkinlikning muhim g’alabasi sifatida e’tirof etildi, bu odamlarning kamsitish ayblovlariga duch kelmasdan, o’z diniy e’tiqodlariga muvofiq harakat qilish huquqlarini tasdiqladi.
- Amerika Qo’shma Shtatlari – Ish: Elauf Abercrombie & Fitch Stores, Inc.ga qarshi (2010 Islom)
2010 yilda musulmon ayol Samanta Elauf o’zining qat’iy kiyinish qoidalari bilan mashhur bo’lgan Abercrombie & Fitch chakana kiyim do’koniga ishga kirish uchun ariza topshirdi. Elauf o’zining diniy marosimi sifatida ro’mol (hijob) kiygan. Ish suhbati chog‘ida Elaufning ro‘moli kompaniyaning “Ko‘rinish siyosati”ni buzgan deb hisoblab, uni ishga qabul qilmaslikka qaror qildi.
Elauf 1964 yilgi Fuqarolik huquqlari to’g’risidagi qonunning VII sarlavhasi ostida ish beruvchilarga ishchilar yoki arizachilarni diniy e’tiqodiga ko’ra kamsitishni taqiqlovchi diniy kamsitishni da’vo qilib, Abercrombie & Fitchga qarshi sudga da’vo qildi. Ish Qo’shma Shtatlar Oliy sudiga etib bordi.
2015-yildagi qarorida Oliy sud Elauf tarafida boʻlib, Abercrombie & Fitch kompaniyasining uni roʻmoliga koʻra ishga qabul qilmaslik qarorini diniy kamsitish deb topdi. Sud, Abercrombie & Fitch kompaniyasining Elaufning ro’mol o’rashga oid diniy amaliyotiga mos kelmasligi VII sarlavhani buzganligini aniqladi.
Bu voqea islom qonunlari, xususan, VII sarlavha bo’yicha diniy erkinlikni himoya qilish, Qo’shma Shtatlardagi mehnatni kamsitish bilan bog’liq dunyoviy qonunlar ustidan qanday ustunlik qilganini ko’rsatadi.
O’zbekiston aholisini 80% dan oshiqroq alohilisi musulmon ekanligi sababli, Dunyoviy qonunlarni diniy qonunlarga zid ravishda ko’riladagan holatlar bizda ham uchrab turadi.
Birinchi misol: Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 15-avgustdagi 666-son qarori bilan bog’liq (Maktabda o’quvchilar diniy libos kiyishlari bilan ziddiyatlar mavjud)
Ikkinchi misol: Pasportga hijobda rasmga tushishlik.
MFRBB bo‘lim boshlig‘i Ahror Vasliyev Xo‘jayevning ko‘zoynak, ro‘mol va bosh kiyim yuzdagi maxsus nuqtalarning aniqlanishiga halaqit qilishini aytdi.
Shuni qo’shimcha qilish mumkunki agar MFRBB boshlig’ini ko’rsatgan idaosi shunchaki baxona emas balki xaqiqiy sabab bo’lsa u holda qardoshlarimiz Qog’zog’izton va Qirg’iziston zamonaviy texnalogiya bo’yicha bizdan bir necha yilga ilgarilab ketganini ko’rishimiz mumkun chunki bu davlatlarda hijobda pasportga rasmga tushishga ruxsat etilgan