Turkiy mamlakatlarda diniy erkinlikni baholash
Turkiy mamlakatlarda diniy erkinlikni baholash: keng qamrovli tahlil
Inson huquqlarining asosi bo’lgan diniy erkinlik demokratik jamiyatning muhim tarkibiy qismi bo’lib, odamlar ta’qib va kamsitishlardan qo’rqmasdan o’z e’tiqodlarini amalga oshirishlarini ta’minlaydi. Turkiy mamlakatlarda diniy erkinlikning manzarasi tarixiy, madaniy va siyosiy omillar ta’sirida turlicha. Ma’lumot o’rnida shuni takidlash joizki, ushbu ma’lumotlar aniq bir shaxsga tegishli emas va bu umumiy dunyo mamlakatlarini Turkiy davlatlarga nisbatan umumiy fikrini ifodalaydi.
- Turkiya: Rasmiy ravishda dunyoviy davlat sifatida joylashgan Turkiya diniy erkinlikni o’z konstitutsiyasida mustahkamlaydi. Biroq, bazi holatlarda diniy ozchiliklarning huquqlarini cheklash va so’z erkinligini cheklashlar kuzatilib turishi mumkun.
- Ozarbayjon: Ozarbayjon shia islom va turli nasroniy konfessiyalarni qamrab oluvchi turli diniy manzaraga ega. Hukumat umuman diniy erkinlikni hurmat qilsa-da, diniy faoliyatga cheklovlar, xususan, davlat manfaatlariga zid deb hisoblanganlar haqidagi xabarlar mamlakatda diniy erkinlikning to’liq miqyosi haqida xavotir uyg’otadi.
- Qozog’iston: Diniy erkinlikning konstitutsiyaviy kafolatlari bilan Qozog’iston asosiy huquqni himoya qiladi. Shunga qaramay, bazan hukumatning diniy ishlarga, xususan, ozchilikdagi diniy guruhlarga aralashuvi, diniy erkinlik to’g’risidagi qonunlarni amalga oshirish bilan bog’liq murakkabliklar mavjud.
- Qirg‘iziston: Qirg‘iziston o‘z konstitutsiyasida diniy erkinlikni tan oladi va diniy kamsitishlarni taqiqlaydi. Biroq, vaqti-vaqti bilan ijtimoiy keskinliklar va diniy guruhlar o’rtasidagi zo’ravonliklarning avj olishi mamlakatda mustahkam diniy erkinliklarni ta’minlashda islohotlarni amalga oshirishi kerakligini ko’rsatadi
- Oʻzbekiston: Oʻzbekistonda soʻnggi yillarda diniy erkinlikni yaxshilash yoʻlida sezilarli qadamlar qoʻyilgan, bunga qoʻshimcha diniy tashkilotlarning roʻyxatga olinishi va ayrim diniy mahkumlarning ozod etilganini misol taqriqasida ko’rsatish mumkun. Ushbu yutuqlarga qaramay, hukumatning diniy faoliyat ustidan nazorati va diniy ifodani cheklashning davom etishi bilan bog’liq muammolar avvalgiga nisbatan kamroq bo’lsa ham saqlanib qolgan. Asosan islom diniga nisbatan u yoki bu ko’rinishda jamiyatda hukumatga nisbatan xavotir va qo’rquv saqlanib qolyabti.
- Turkmaniston: Turkmaniston hukumati diniy urf-odatlar ustidan qattiq nazorat o’rnatib, davlat tomonidan tasdiqlangan parametrlardan tashqari diniy ifoda etish imkoniyatlarini keskin cheklaydi. Noislomiy diniy guruhlar va ba’zi islomiy mazhablar ta’qiblarga duchor bo’lishi kuzatiladi. Bu esa mamlakatdagi diniy erkinlikni taminlashda sezilarni islohatlarni amalga oshirish kerakligini takidlaydi
Xulosa qilib aytganda, turkiy davlatlar diniy erkinlikka turli darajada yondashuv namoyish etsalar-da, butun mintaqada muammolar saqlanib qolmoqda. Hukumatlar diniy erkinlikni asosiy inson huquqi sifatida qo’llab-quvvatlashi va himoya qilishi, odamlar o’z e’tiqodlarini hech qanday to’siqlar va zulmlarsiz erkin amalga oshirishlari mumkin bo’lgan inklyuziv jamiyatlarni qo’llab-quvvatlashi zarur. Mavjud cheklovlarni bartaraf etish va haqiqiy diniy plyuralizmni targ’ib qilish bo’yicha sa’y-harakatlarni davom ettirish turkiy xalqlar bo’ylab diniy erkinlikni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega.